شکوه معماری 500ساله بازار ، معماران آلمانی دانشکده آخن در چهار سوق - وبلاگ عصر نو

به گزارش وبلاگ عصر نو، بازار بزرگ تهران معماری های فاخری در دل خود جای داده است که به لحاظ سبک و نوع سازه، بناهای ارزشمند تاریخی، نه تنها برای بازار بلکه برای کل شهر تهران محسوب می گردد و باید برای حفظ آن کوشش کرد؛ بناهایی قدیمی که هویت معماری های این شهر را به دوش می کشند.

وبلاگ عصر نو- ثریا روزبهانی: همین بهانه کافی بود تا مقصد سیزدهمین تور تهرانگردی مرکز تهران شناسی وبلاگ عصر نو بازار قلب مرکز باشد تا تهران پژوهان و گردشگران از نزدیک با معماری بناهای قدیمی و خاص بازار و تأثیرگذاران این عرصه بیشتر آشنا شوند. در این تور نصرالله حدادی، تهران شناس ما را همراهی می نماید تا برایمان از مکان های کمتر شناخته شده در بازار و معماری های خاص آن بگوید.

اینجا سبزی کاشت می شد

اینجا سبزه میدان نخستین ایستگاه تور تهرانگردی معماری بازار است. حدادی، تهران شناس می گوید: ابتدا در این محدوده سبزی کاشته می شد و بعدها فروش سبزی نیز در این مکان باب شد، اما قبل از اینکه نام این مکان سبزه میدان گردد به آن میدان تخته پل هم می گفتند. علتش هم وجود پلی بود که با تخته درست نموده بودند و با عبور از آن وارد ارگ شاهی می شدند. امامزاده سیدناماعیل، چهارسوق بزرگ و مسجد جامع به علت معماری و کارکردشان هویت های تهران قدیم در بازار محسوب می شوند که بیش از 500سال قدمت دارند.

قصه های خواندنی تهران را اینجا بخوانید

اختلاف دمای 10درجه

حدادی اعتقاد دارد معماری بازار برگرفته از معماری مساجد است و برای این حرفش به طاق های ضربی سردر ورودی سبزه میدان اشاره می نماید که درست روبه روی آن قرار داریم: نمای ورودی این بازار مانند سردر مساجد است. در معماری قدیم برای زدن طاق ضربی، اغلب از مصالحی مانند آجر، ساروج و سنگ استفاده می کردند. همین طاق باعث اختلاف دما بین محوطه بیرونی و داخلی بازار می شد؛ یعنی هوای داخل بازار نسبت به هوای مشابه بیرون از بازار در زمستان 10درجه گرم تر و تابستان 10درجه خنک تر است.

حجره هایی با شیشه رنگی

ایستگاه بعدی تور، تیمچه حاجب الدوله است. برای رسیدن به آن از ورودی اصلی بازار تهران در سبزه میدان به بازار کفاش ها می رویم. به گفته حدادی این بنا بین سال های 1230تا 1237شمسی شکل گرفته است: تیمچه حاجب الدوله در زمان ناصرالدین شاه از طریق حاج علی خان حاجب الدوله ساخته شد تا از اعتبار و عظمت سرای امیر بکاهد.طبقه بالایی این تیمچه اتاق هایی است با شیشه رنگی چشم نواز. حدادی می گوید: تمام این اتاق ها، زمانی حوزه های علمیه بوده است و بسیاری از علما و فضلا ما در آن درس می خواندند.

طاق های مقرنس تیمچه

تیمچه حاجب الدوله ترکیبی است از یک سرا و تیمچه کوچک. محور شرقی - غربی به موازات بازار امین الملک است که دو راسته شمالی - جنوبی بازار بزرگ در شرق و بازار کفاش ها در غرب مجموعه را به هم پیوند می دهد. نمونه شاخص غنا و اصالت معماری ایرانی در این بنا دیده می گردد. حدادی روایت می نماید: طاق های این تیمچه برگرفته از هنر مقرنس کاری است که در ورودی مساجد به کار می رفت. در مقرنس کاری اینجا از گچ مخصوصی استفاده شده که نمی ریزد و خراب نمی گردد. این اثر تاریخی در سال 1356 به ثبت ملی رسیده است.

سرای 200ساله اتابک اعظم

سرای امیرکبیر یکی از تاریخی ترین و قدیمی ترین بخش های بازار بزرگ تهران است که نزدیک به2قرن قبل به فرمان امیرکبیر ساخته شد. حدادی تعریف می نماید: سال 1229 درست 10 ماه قبل از اینکه امیر به شهادت برسد این بازار کامل می گردد. نکته اینجاست که ساخت کل این بازار 8 ماه بیشتر طول نمی کشد و در نهایت ساخت آن باعث رونق کسب وکار می گردد. در زمان ساخت این سرا عنوان جناب اتابک اعظم برای امیرکبیر به کار می رفت؛ برای همین این سرا با نام سرای اتابکیه و کاروانسرای اتابکیه نیز شناخته می شد.

687 حجره به هم پیوسته

حدادی از ویژگی های منحصر به فرد سرای اتابکیه تعریف می نماید: با ساخت سرای امیر فرم حجره های بازار تهران برای همواره تغییر کرد و به شکلی مدرن تر تبدیل شد. بعلاوه با ساخت این سرا، سنگ بنای ساخت سراها و تیمچه های متعدد دیگری نیز گذاشته شد. امیرکبیر این سرا را ساخت تا کالاهای ایرانی و تولیدات داخلی در آن فروخته گردد. در آن دوره بازار و کاروانسرای امیر رونق خیلی زیادی داشت و به یکی از مراکز مهم تجارت در تهران تبدیل شده بود. به گفته او سرای امیرکبیر 687 حجره به هم پیوسته در 2طبقه مجزا دارد.

چارسوق زیبای ایران

چهارسوق یا چارسوق به معنای چهارسو است. در معماری قدیم، بازارهای ایرانی محل تقاطع 2 راسته اصلی مهم بود. چهارسوق بازار بزرگ تهران محل تلاقی گذر بین الحرمین و مسگرهاست. چهارسوق بزرگ فضای هشت ضلعی ای است که با گنبد مدور نسبتاً کوتاهی پوشیده شده و سطح داخل آن دارای گچ کاری است. فرشاد فرجی از معماران بافت های تاریخی می گوید: معماران هرچه در چنته داشتند در چهارسوق ها به کار می بردند تا زیبایی بناها را به اوج برسانند. چهارسوق بازار بزرگ تهران یکی از چهارسوق های زیبای ایران است.

معماران دانشکده آخن

حدادی درباره ویژگی های چهارسوق بیشتر شرح می دهد: سقف های چهارسوق گنبدی شکل و طاق ها ضربی است که با کاشی کاری، مقرنس کاری و آجرکاری تزئین شده اند با راهروهای بسیار باریک. به معماری این بخش از چهارسوق بازار پاتنگ می گویند. چهارسوق بزرگ در سال 96به همت 3معمار داخلی و 8معمار از دانشکده آخن آلمان در قالب توافقی که بین سازمان میراث فرهنگی و دانشکده معماری آخن شده بود، بازسازی شد. این اثر در 1356با شماره 1541در لیست آثار ملی ثبت شده است.

زیبایی چشم نواز تیمچه ها

تیمچه های مختلفی در بازار تهران فعال است که هریک ماجراها و معماری جالبی دارند. در ادامه به معرفی بعضی از این تیمچه ها کوتاه پرداخت شده است.

تیمچه امین اقدس

این بنا در عهد ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد و به نام امین (امینه) اقدس، یکی از همسران معروف ناصرالدین شاه شد. این تیمچه با گنبد ضربی و یزدی بندی های محکم مزین به کاشی کاری در بازار تهران، پس از چهارسوق بزرگ قرار گرفته است.

تیمچه صدراعظم

تیمچه صدر اعظم بیش از 170سال قبل، به همت میرزا علی خان اتابک، صدراعظم ایران ساخته شد. این تیمچه دارای پوشش بزرگ ضربی با حجره های دو طبقه است.

تیمچه علاءالدوله

این بنا در میانه قرن سیزدهم از طریق شخصی به نام علاءالدوله ساخته شده و از ویژگی های معماری تیمچه های بازاری ایران برخوردار است.

تیمچه قیصریه

تیمچه قیصریه در اواسط قرن سیزدهم و در زمان قاجاریه ساخته شده است. این بنای معروف شامل سقف بزرگ دو پوششی است و یزدی بندی های محکمی دارد که در بازار بزرگ و پس از بنای چهارسوق بزرگ قرار گرفته است.

تیمچه کتاب فروشان

ساختمان تیمچه کتاب فروشان، متعلق به قرن سیزدهم است. این تیمچه پوشش بزرگ ضربی و یزدی بندی های چشمگیری دارد.

تیمچه درویش مهدی

تیمچه درویش مهدی در میان چهارسوق بزرگ و حمام جلودار و در برابر در جنوبی سرای ضرابخانه قرار گرفته است. این تیمچه قبلاً جایگاه شاهین سازها بود، ولی در حال حاضر بار فروشی است.

تیمچه حاج محمدتقی

این تیمچه که بانی آن حاج محمدتقی یزدی بوده است، در بازار آهنگرها واقع شده و در حال حاضر بارفروشی است.

تیمچه مهدیه

فضای میانی تیمچه 2 طبقه و قاعده ای کشکولی دارد که در میانه قدری فراخ تر است. دور همه قوس های نمای داخلی تیمچه را با کاشی لاجوردی تعیین و پررنگ نموده اند و در لچکی قوسی بالا و معدود قوس های دست نخورده طبقه پایین نقش های کاشی ساده دیده می گردد. همه قوس های طبقه بالا جناغی است. این تیمچه به واسطه راهروهایی ساده به ارتفاع یک طبقه از شمال به بازار پارچه فروش ها و از غرب به بازار کفاش ها ارتباط دارد.