برترین نوع ارتودنسی چیست؟ ، دندان های مرتب؛ دغدغه ای چند هزارساله - وبلاگ عصر نو

به گزارش وبلاگ عصر نو، احتمالاً بسیاری از ما، امروزه وقتی افرادی که دندان های خود را ارتودنسی می نمایند، می بینیم اولین فکری که به فکر مان متبادر می گردد، این است که چقدر علم پزشکی پیشرفت نموده و چه امکاناتی در خدمت انسان های امروزی قرار داده است، اما موضوعی که وجود دارد، سابقه دیرینه بعضی از این علوم است.

به عنوان نمونه، موضوع ارتودنسی و داشتن دندان های مرتب، موضوعی است که برخلاف تصور عامه از گذشته های دور به شکل دیگری وجود داشته است و این اتفاق در حوزه دندان پزشکی پیشینه طولانی ای دارد. به گفته انجمن ارتودنتیست های امریکا، اجساد مومیایی یافت شده که دارای حلقه فلزی روی دندان های شان بوده اند و برای بستن فواصل بین دندان ها از نخ های به دست آمده از احشای حیوانات استفاده می شده است.

شاید باور این موضوع کمی برایتان سخت باشد ولی رومیان قدیم مردگان خود را با ابزارهای متصل به دندان های شان دفن می نموده اند، اما جالب تر اینکه دغدغه داشتن دندان های صاف و مرتب در دوران بقراط و ارسطو هم وجود داشته است طوری که بین سال های 400 تا 500 قبل از میلاد، بقراط و ارسطو نظراتی در خصوص نحوه مرتب کردن دندان ها مطرح کردند. پس از میلاد مسیح، سلسوس اولین روش درمان ارتودنسی دندان ها را با فشار انگشت ارائه کرد.

تاریخچه و سابقه ارتودنسی هم مثل سایر علوم، از یک دوره به بعد متحول می گردد و پیشرفت می نماید؛ اساس تحولات ارتودنسی را هم می توان به حدود سال های 1700 میلادی نسبت داد. با اینکه تاریخ دانان، افراد مختلفی را شایسته نامیدن به عنوان پدر علم ارتودنسی می دانند، اما درنهایت برای نورمن کینگسلی، دندان پزشک، نویسنده، هنرمند و مجسمه تراش این نام را برگزیدند. او در سال 1858 اولین مقاله خود را در رابطه با ارتودنسی نوشت و در سال 1880 کتاب خود را با عنوان درمان های دفرمیتی های دهانی منتشر کرد.

در طول سال های 1800 تا 1900 میلادی شیوه های ارتودنسی بسیار ابتدایی بود و بیشتر از سازه های متحرک ساخته شده از سنگ های آتش فشانی استفاده می شد اما بعد از مدتی سازه ها تغییر کردند و تبدیل به سازه های ثابت شدند. این سازه های ثابت در ابتدا به صورت نوارهای بی شکلی بودند که دورتادور دندان ها قرار می گرفتند و ارتودنتیست باید آنها را برای هر دندان شکل می داد. سیم ها هم همچنان از جنس طلا بودند.

در امریکا در اوایل سال های 1900 میلادی، ادوارد انگِل اولین طبقه بندی ساده مال آکلوژن (شرایط قرارگیری غیرطبیعی دندان ها یا فکین) را ارائه کرد و امروزه همچنان ابداع پایه و اساس دستگاه های نوین ارتودنسی به شیوه ای ساده به وی نسبت داده می گردد. او اولین دانشکده آموزش ارتودنسی را بنا نهاد و در سال 1901 انجمن ارتودنسی امریکا و در سال 1907 اولین ژورنال تخصصی ارتودنسی را پایه گذاری کرد. به این ترتیب بر اساس کوشش های وی، ارتودنسی و ارتوپدی دندانی صورتی، به عنوان نخستین تخصص رسمیت یافته دندان پزشکی معرفی گردید.

تعریف ارتودنسی

اُرتودُنسی (به انگلیسی:Orthodontics) یکی از رشته های تخصصی دندان پزشکی است. این کلمه مرکب است از دو واژه لاتین ارتو به معنای راست و درست و ادوس یا مشتق آن دنس به معنای دندان. حیطه کاری ارتودنسی از ردیف کردن دندان ها در ابتدای پیدایش این رشته، به تغییرات صورت از طریق ارتودنسی توسعه یافت و نام این رشته تخصصی هم به ارتودنسی و ارتوپدی حفره دهان و صورت تغییر پیدا کرد.

این به معنی این است که ارتودنسی می تواند در نمای نیم رخ و روبه رو در یک سوم تحتانی صورت (از زیر بینی تا چانه) با روش های مخصوص تغییرات چشم گیری ایجاد کند. اگر روش های همزمان ارتودنسی و جراحی را هم به آن اضافه کنیم، حیطه آن بسیار وسیع و تغییرات بسیار قابل توجه خواهند بود.

ارتودنسی در دوران مدرن

بعد از مدتی که ابزار و سازه ها مدرن تر شدند، نوارهایی برای هر دندان ساخته شد اما این نوارها هم مسائل خود را داشتند؛ مشکل شان این بود که مواد غذایی و بزاق زیر آنها قرار می گرفتند و علاوه بر اینکه پوسیدگی های دندانی را سبب می شدند، از جهت زیبایی نیز چشم انداز خوشایندی نداشتند، زیرا این نوارها پهن بودند و تمام سطح بیرونی دندان ها را می پوشاندند، به همین دلیل دندان ها سیاه به نظر می رسیدند ضمن اینکه درد و مسائل لثه ای زیادی هم طی دوره درمان به وجود می آمد.

با گذشت زمان و پیشرفت های علمی و پزشکی روزافزون، براکت های فلزی ظریف و کوچک (نگین های فلزی روی دندان درحین ارتودنسی) که از طریق روش های خورندگی اسید و چسب ها (کامپوزیت ها) به دندان ها متصل می شدند، ابداع شد. بعد از آنها هم براکت های همرنگ دندان ها و ارتودنسی سمت زبان روی کار آمدند که از جنبه زیبایی بسیار حائز اهمیت هستند.

حیطه کاری ارتودنسی از ردیف کردن دندان ها در ابتدای پیدایش این رشته، به تغییرات صورت از طریق ارتودنسی توسعه یافت و همان طور که پیش از این نیز اشاره شد، نام این رشته تخصصی هم به ارتودنسی و ارتوپدی حفره دهان و صورت تغییر پیدا کرد.

ارتودنسی در ایران

در کشور ما، این رشته حدود 40 سال عمر دارد و انجمن ارتودنسی ایران (IAO) نیز در همان سال ها بنا قرار گرفت و تا به امروز در کنگره های مختلف داخلی و خارجی شرکت داشته است. درمان های سال های قدیم در مقایسه با روش های امروزی، نمونه هایی بسیار ابتدایی به حساب می آیند.

امروزه این رشته بسیار پیشرفته شده است. درگذشته درمان های ارتودنسی زمان بر، دردناک و سخت بود و مسائلی از قبیل پوسیدگی و مسائل لثه ای و ظاهر نامناسب را داشتند (به علت نوارهایی که در بالا ذکر شد)، اما امروزه تجهیزات مورداستفاده در تکنیک های ارتودنسی بسیار کوچک و نامحسوس شده اند؛ براکت های فلزی، براکت های سرامیکی رنگ دندان و براکت هایی که از سمت زبان به دندان متصل می شوند و مسائل متعاقب درمان ارتودنسی برای دندان ها را به حداقل رسانده اند.

نامحسوس شدن ابزار و نتایج بهتر و مسائل کمتر سبب شد سن مراجعین ارتودنسی هم افزایش یابد و دیگر فقط بچه ها و نوجوانان به عنوان تنها گروه احتیاجمند درمان به متخصصان ارتودنسی مراجعه نمی نمایند و مراجعین بزرگ سال نیز برای حل مسائل دهانی و دندانی خود به ارتودنتیست های مراکز درمانی مراجعه می نمایند.

سیر پیشرفت ارتودنسی در ایران

با افزایش سن مراجعین از نوجوانی به سنین بزرگ سالی برای درمان ارتودنسی، احتیاج به براکت هایی که کمتر دیده می شوند، پدیدار شد. در ابتدا براکت های پلاستیکی، سپس کامپوزیتی و امروزه براکت های سرامیکی به وجود آمدند. براکت های پلاستیکی و کامپوزیتی به راحتی تغییر شکل می دهند و اتصال آنها به دندان نیز ضعیف است.

در عین حال این براکت ها بعد از مدتی دچار تغییر رنگ می شوند. براکت های سرامیکی به راحتی خرد و شکسته می شوند ولی براکت های فلزی به علت خاصیت چکش خواری فلزات تنها تحت اثر نیروهای زیاد تغییر شکل می دهند. تکنولوژی سرامیک هنوز به پای تکنولوژی فلزات نرسیده؛ بنابراین ظرافت براکت های فلزی بیشتر از براکت های سرامیکی است و درنتیجه با وجود اینکه براکت های سرامیکی رنگ دندان هستند و کمتر دیده می شوند ولی از براکت های فلزی بزرگ ترند. به طور کلی برترین نوع براکت های سرامیکی آن دسته ای هستند که در شیارشان یک لایه فلز هم باشد.

یکی از روش هایی که بعد از افزایش سن مراجعه نمایندگان برای درمان ارتودنسی به وجود آمد تا این افراد در موقعیت های اجتماعی-شغلی خود راحت تر باشند، ارتودنسی از سمت زبان است. حدود20 سال است که تکنیک ارتودنسی از سمت زبان در جهان شروع شده است. درست است که این براکت ها پشت دندان ها قرار می گیرند و دیده نمی شوند اما به علت مسائل خاص خود چندان فراگیر نشده و به ندرت استفاده می شوند.

به چه کسی ارتودنتیست می گویند؟

ارتودنسی در بسیاری از کشورهای جهان با تفاوت هایی آموزش داده می گردد. در ایران یک دندان پزشک پس از 6 سال تحصیل دندان پزشکی و اخذ مدرک دکترای عمومی دندان پزشکی می تواند در آزمون پذیرش دستیار (رزیدنت) تخصصی دندان پزشکی شرکت کند و در صورت قبولی وارد این دوره تخصصی گردد. طول دوره رسمی تخصص ارتودنسی در ایران 3 سال است.

به علت جوان بودن نسبی جمعیت ایران و افزایش سطح آگاهی عمومی، در سال های اخیر تمایل به انجام درمان های ارتودنسی افزایش یافته است. با توجه به این اشتیاق فراوان به درمان و هزینه نسبتاً بالای درمان ارتودنسی، تعدادی از دندان پزشکان عمومی اقدام به درمان ارتودنسی می نمایند به علت ماهیت طولانی مدت درمان های ارتودنسی ثابت، دندان پزشکان تحت آموزش این مبحث قرار نمی گیرند و تقریباً هیچ آشنایی با ارتودنسی ثابت کسب نمی نمایند.

از سوی دیگر به علت نقص قوانین و نبود ضمانت اجرایی کافی برای قوانین موجود، متأسفانه تعدادی از افراد سودجو برای درمان و آموزش اقدام به برگزاری کلاس های آموزشی کوتاه مدت ارتودنسی نموده اند. در ایران متخصصان مورد تأیید وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی، کلمه متخصص را در مهر طبابت خود قید می نمایند که با جست وجو در اطلاعات پزشکان در درگاه (سایت) سازمان نظام پزشکی قابل آنالیز است.

با انواع ارتودنسی آشنا شوید

در مطلب تاریخچه ارتودنسی، مطرح شد که دغدغه افرادی که ارتودنسی انجام می دهند، صرف نظر از کسانی که مجبورند به علت بعضی مسائل مربوط به ناحیه های فک و دهان ارتودنسی نمایند، داشتن دندان های صاف و مرتب است، اما در این بخش قرار است که انواع مختلف این روش درمانی که پیشینه تاریخی نسبتاً طولانی هم دارد، شرح داده گردد. درمان ارتودنسی به دو شکل ثابت و متحرک انجام می گردد و برای اغلب کسانی که می خواهند این کار را انجام دهند این سؤال مطرح است که ارتودنسی شان ثابت باشد یا متحرک. در ادامه این مطلب، تفاوت های این دو نوع ارتودنسی شرح و شرح داده می گردد.

منظور از ارتودنسی ثابت این است که بیمار نمی تواند سازه ارتودنسی را از دهان خارج سازد، برخلاف ارتودنسی متحرک که بیمار معمولاً در زمان غذا خوردن یا در ساعاتی از شبانه روز سازه را از دهان درمی آورد. ارتودنسی ثابت معمولاً شامل براکت های ارتودنسی (نگین های فلزی که روی دندان ها چسبانده می شوند) است که روی دندان ها چسبانده می گردد و ارتودنسی متحرک شامل دو دسته کلی می گردد که عبارت اند از پلاک های متحرک برای حرکات جزئی دندان ها و سازه هایی که برای برطرف ناهنجاری های فکی مانند عقب بودن فک پایین یا بالا به کار می روند.

چه موقع از ارتودنسی متحرک استفاده می گردد؟

از سازه های متحرک، برای مرتب کردن دندان ها در شرایطی استفاده می گردد که یا نامنظمی دندان ها کم بوده و تنها در یک یا دو دندان باشد یا اینکه سن بیمار برای انجام درمان ارتودنسی ثابت، کم است یعنی هنوز دندان های شیری با دندان های دائمی جایگزین نشده اند. دستگاه های متحرک هرچند در مرتب کردن دندان ها به میزان انواع ثابت مؤثر نیستند، اما در برطرف ناهنجاری های فکی در سنین رشد (کودکی و نوجوانی) می توانند بسیار مؤثر باشند. انواع مختلفی از این سازه ها وجود دارند که بسته به اینکه مشکل فکی، کوچک بودن فک پایین، فک بالا یا بزرگ بودن هر یک از آنها نسبت به دیگری است، از انواع خاصی در سنین مشخصی استفاده می گردد.

چه موقع از ارتودنسی ثابت استفاده می گردد؟

ارتودنسی ثابت، به علت پیچیدگی بیشتر و احتیاج به ظرافت کاری بالاتر، در دوره دندان پزشکی عمومی آموزش داده نمی گردد و آموزش آن در دوره تخصصی ارتودنسی انجام می گردد، بنابراین باید برای درمان به متخصص ارتودنسی مراجعه کرد. در این درمان، هدف اصلی معمولاً مرتب کردن کامل دندان هاست که با ارتودنسی متحرک امکان پذیر نیست. ممکن است برای مرتب کردن دندان ها احتیاج به کشیدن دندان های دائمی باشد و به این علت است که میزان دندان های دائمی موجود بیشتر از میزان فک است.

عمولاً بیماران نگران هستند که در صورت کشیدن دندان ها، فضای آنها خالی می ماند، اما در صورتی که دستور کشیدن دندان به درستی داده شده باشد، این نگرانی بی مورد است و فضای حاصل از آن در درمان ارتودنسی ثابت کاملاً بسته می گردد. کشیدن دندان به قصد درمان با ارتودنسی متحرک اشتباه است، زیرا دندان های مجاور دندان کشیده شده به جای اینکه به طور کامل به سمت آن فضا حرکت نمایند، به سمت آن کج می شوند که مسائل متعددی را ایجاد می نماید.