کشف یادگاری های باستانی روی دیوار معابد مصری - وبلاگ عصر نو

به گزارش وبلاگ عصر نو، معبد ایزیس که ساخت آن در قرن چهارم قبل از میلاد شروع شد و بیش از 800 سال ادامه یافت، در جزیره کوچک فیله (Philae) در میانۀ رود نیل واقع شده است. زائران و مسافران زیادی در دوران باستان از این معبد بازدید می کردند. این زائران که از تمام نقاط امپراتوری مصر و حتی از قبرس و روم می آمدند، برای شرکت در مراسم فصلی مفصلی که رستاخیز معجزه آسای همسر ایزیس، خدای اوزیریس و تولد پسرشان هورِس را جشن می گرفت، از بین برج های 60 فوتی عبور می کردند. آن ها از ایسیس، ملکه پانتئون مصر درخواست یاری می کردند و از او برای شفاعت در امورشان قدردانی می کردند.

به گزارش فرادید، بسیاری از زائران قبل از رفتن به خانه، آثاری از خودشان (ردپاهایشان روی زمین مقدس، تصویری از خدایان، نام، تاریخ یا شاید یک دعای کوتاه) روی بلوک های ماسه سنگ بزرگ معبد بجا می گذاشتند. بعضی به دشواری سفر خود شهادت داده اند: ایسیس، تو بانوی راه هستی. دل های ما در راه به تو سپرده شده است. این جمله را یک فرستاده نوبی در قرن سوم پس از میلاد کنار یک خودنگاره ناشیانه نوشته است. بعضی دیگر احتمالاً به وسیله کاهنانی که در معبد کار می کردند از جانب زائران حک شده است: نام او تا ابد ماندگار است: نسمتی، خزانه دار ایسیس و، اما کسی که این نوشته ها را پاک کند، نامش برای همواره پاک خواهد شد.

وقتی کاشفان اروپایی در قرن نوزدهم شروع به بازدید از فیله کردند (یعنی بیش از یک هزار سال پس از پیوستن فرقه ایسیس به تاریخ)، این کتیبه های غیررسمی را گرافیتی نامیدند که از کلمه ای ایتالیایی به معنای خراش گرفته شده است. برای این بازتماشامایندگان، این پدیده در برترین حالت یک کنجکاوی و در بدترین حالت، خرابکاری بود (گرافیتی های معاصر، مانند پیغام هایی که اخیراً به وسیله گردشگران روی دیوار کولوسئوم رم حک شده است، هنوز خرابکاری محسوب می شوند).

نسل هاست که بیشتر باستان شناسان به معماری حماسی معابد و تزئینات رسمی روی دیوار های آن ها که شامل نقش برجسته های پیچیده از خدایان و الهه های ساخته صنعتگران ماهر می گردد، علاقه مند بوده اند.

اما در طول دو دهه گذشته، حکاکی های عبادت نمایندگان فیله و سایر مکان ها در سراسر دنیا باستان نیز به تدریج به کانون تحقیقات جدی تبدیل شده است و به نوعی پادشاهان و بنا های تاریخی که مدت ها بر مطالعات ما در گذشته تسلط داشتند و برداشت تاریخی ما را محدود می کردند به حاشیه رانده شده اند.

ژاکلین دیبیاسی-سامونز، پژوهشگر دانشگاه می سی سی پی که تحقیقاتش روی گرافیتی در شهر های رم، هرکولانیوم و پمپئی متمرکز است، می گوید: مردم بیشتر به زنان، برده ها، افرادی که از سوابق تاریخی کنار گذاشته شده اند علاقمند هستند و گرافیتی در واقع یکی از برترین راه ها برای دستیابی به داده های این افراد است.

ابزار هنرمندان گرافیتی باستان ساده بوده است، یک چاقو، یک اسکنه و شاید زغال چوب. اما این محققان از مزیت فناوری پیشرفته ای برخوردارند که به آن ها یاری می نماید این حکاکی ها را بازیابی، حفظ و علنی نمایند، از ثبت تصاویر پیچیده گرفته تا پایگاه های داده آنلاین بزرگ و حتی هوش مصنوعی.

پروژه گرافیتی باستانی از زمان تأسیس در دانشگاه های واشنگتن و ویرجینیا در سال 2014 هزاران گرافیتی رومی را دیجیتالی نموده است. در ایتالیا، محققان با استفاده از تکنیکی به نام فتوگرامتری، گرافیتی های کلیسا های قرون وسطی را مستند می نمایند.

سال گذشته، تیمی بین المللی از محققان ابزار موسوم به Ithaca (یک شبکه هوش مصنوعی) را برای خواندن کتیبه های یونانی آسیب دیده یا ناقص طراحی کردند و در یکی از جاه طلبانه ترین پروژه ها تا به امروز، یک تیم کانادایی از سال 2016 روی ایجاد یک مدل سه بعدی از معبد ایسیس کار می نماید که به محققان اجازه می دهد با جزئیات دقیق، عبادت های افرادی را آنالیز نمایند که هزاران سال پیش می زیستند.

مجموعه معبد فیله از نظر فنی دیگر در فیله نیست. اواخر دهه 1970، پس از اینکه فیله به واسطه ساخت سد بلند آسوان به زیر آب رفت، به دقت جدا و بلوک به بلوک به آگیلکیا، جزیره ای بالاتر در یک چهارم مایلی پایین رودخانه منتقل شد. با این حال، معبد بازسازی شده ایسیس قدرتش را برای القای هیبت از دست نداده است و بر فراز نیل خودنمایی می نماید و بازتماشامایندگان را با قایق های رودخانه ای به سمت خود جذب می نماید، همان کاری که با زائران عصر فراعنه می کرد.

سابرینا هیگینز، باستان شناس دانشگاه سیمون فریزر در بریتیش کلمبیا و یکی از رهبران تیم تحقیقاتی کانادایی می گوید: این سفر با کشتی همواره مرا شگفت زده می نماید. رفتن به فیله طوریست که انگار در حال عقب رفتن در زمان هستید.

بیشتر گرافیتی های فیله شامل دعا ها و نام هایی به خط دموتیک است، شکلی از نوشتار مصری که جایگزین هیروگلیف شد و بیشتر به وسیله کاهنان و مقامات در دوره ای استفاده می شد که افراد کمی توانایی خواندن و نوشتن داشتند. هیگینز و همکارانش روی گرافیتی های صورت وار تمرکز نموده اند که از انسان و حیوانات (که اغلب نشانگر یک خدا هستند) تا تخته های بازی که احتمالاً به وسیله کاهنان ایسیس برای سرگرمی در ساعات استراحتشان حک شده است، تمرکز دارند.

شاهین در حال پرواز به پسر ایسیس، هوروس، خدای بزرگی که معمولاً با سر پرنده شکاری به تصویر درآمده است، احترام می گذارد. یک نقاشی خطی ناشیانه از اسب به قدری بالا روی دیوار بلند ثبت شده که احتمالاً هنرمند روی پشت بام نشسته و پاهایش روی لبه آویزان بوده است.

جیتسه دایکسترا، کلاسیک نویس دانشگاه اتاوا که بیش از 20 سال روی دیوارنگاری فیله مطالعه نموده است و جزو نخستین محققانی بود که به طور جدی به آنالیز این موضوع پرداخت، می گوید: اشکال حداقل به مقدار گرافیتی متنی جالب هستند. دایکسترا پژوهش فعلی را در سال 2016 با همکار خود در اتاوا، Roxanne Bélanger Sarrazin شروع کرد. هیگینز سال 2020 به این پروژه ملحق شد و بعداً نیکلاس هدلی، جغرافیدان را که قبلاً با اقیانوس شناسان برای نقشه برداری از بستر دریا و با ناسا برای مدل سازی سطح مریخ کار نموده بود، به خدمت گرفت. هدلی تخصص خود را در تجسم دیجیتال، به همراه مجموعه ای خیره نماینده از ابزارک هایی با فناوری پیشرفته که به اعتقاد این تیم روزی محور پروژه های گرافیتی آینده خواهد بود، ارائه کرد.

هدلی آنالیز خود را با فتوگرامتری شروع کرد، تکنیکی که ابتدا برای نقشه برداری معماری در قرن 19 توسعه یافت و از زمان ظهور عکاسی دیجیتال به شکل رو به رشدی قدرتمند شده است. فتوگرامتری دیجیتال از موزاییکی متشکل از صد ها تصویر همپوشان استفاده می نماید که هر کدام از زاویه ای متفاوت گرفته شده اند تا تصویری با وضوح بالا و سه بعدی از هر سطح ایجاد گردد، نه تنها دیوارها، بلکه پشت بام ها، راه پله ها و کناره های ستون ها. اما فتوگرامتری به نور پیوسته احتیاج دارد که در مجموعه فیله نادر است، بنابراین در سفر بعدی، هدلی از یک فناوری کاملاً نو استفاده می نماید: یک اسکنر لیزری کوچک و قدرتمند به مقدار یک قوطی نوشابه. این دستگاه حتی در تاریک ترین فرورفتگی های معبد، می تواند تصاویری از گرافیتی بگیرد که چشم انسان شاید قرن ها توان تماشا آن ها را نداشت.

بلانگر سارازین در خصوص اسکنر لیزری قابل حمل نو می گوید: این وسیله برگ برنده بازی بود. سال 2016، ما هنوز از کاغذ ردیابی روی دیوار ها استفاده می کردیم. بعداً به طراحی از روی عکس ها روی آوردیم، اما گاهی روی عکس ها همه جزئیات، اعماق، بافت دیوار و گرافیتی را نمی بینیم.

بافت می تواند چیز های زیادی را تعیین کند، مثلاً زائران مجاز به رفتن کجا بودند، کدام منطقه ها محدود به کاهنان بود و عبادت نمایندگان چگونه ارادت خود را نشان می دادند. هدلی تجمع خاصی از گرافیتی ها را در خارج از مقدس ترین قسمت معبد پیدا نموده است؛ جایی که مردم ظاهراً تکه هایی از ماسه سنگ را به عنوان سوغاتی می تراشند و با خود می برند. هدلی می گوید اسکنه های ساخته شده به وسیله انسان و گرافیتی های موجود در این نقطه نشان می دهد که از ورود بسیاری از عبادت نمایندگان به اینجا جلوگیری شده و در عوض بیرون از آن ازدحام شده است.

گردشگران امروزی مانند زائران باستانی فیله، به معبد ایسیس دسترسی کامل ندارند و همه نمی توانند به این بخش نسبتاً دورافتاده جنوب مصر سفر نمایند. اما تیم کانادایی در حال کار برای ایجاد یک مدل دیجیتالی دقیق از کل معبد است که می خواهند در نهایت آن را به طور گسترده در دسترس قرار دهند.

هیگینز می گوید: هیچ کس قبلاً فکر ننموده بود از این نوع فناوری برای ثبت گرافیتی استفاده کند.

سوزان دیویس، رئیس بخش حفاظت در موزه باستان شناسی کلسی دانشگاه میشیگان و رئیس مؤسسه حفاظت از آمریکا، می گوید: به عنوان یک محافظ و کسی که گرافیتی باستانی را مطالعه نموده فکر می کنم این یک شکل شگفت انگیزی از حفظ شدگی است. اما این مزیت بزرگ را نیز دارد که گرافیتی را در دسترس دانشجویان و دانش پژوهان سراسر دنیا قرار می دهد. دیبیاسی-سامونز می گوید: گرافیتی های باستانی به ما نشان می دهند که چقدر تغییر در 2000 سال رخ داده است.

به هر حال، در هر زمان معینی از تاریخ، مردم عادی زندگی معمولی خود را دارند. تعداد کمی از ما بنا های تاریخی می سازیم، در کاخ ها زندگی می کنیم یا نام و اعمال ما در تاریخ رسمی ثبت می گردد. با این حال، میل به جای گذاشتن اثر، فراگیر به نظر می رسد، خواه بیانیه ای برای یک الهه باشد، خواه برای آیندگان یا صرفاً برای خودمان: من اینجا بودم.